In 2024 zijn de inkomsten van de Nederlandse overheid € 402,9 miljard (Ministerie van Algemene Zaken, 2023), dus de belastingontwijking van Charlene de Carvalho-Heineken is ‘slechts’ 0,00744601638124%. Waarom doe je zoiets? Je hebt € 16 miljard dus waarom nog € 30 miljoen extra? Waarom gaat een mens in het vooruitzicht van een lockdown wc-papier hamsteren? Antwoorden op die vragen vindt de wetenschap nooit of met een beetje optimisme gaat het nog wel even duren.
Een tip is het werk van Victor Lamme ‘De Vrije Wil bestaat niet’ te lezen. Hij verkent hierin de neurowetenschap achter besluitvorming, stelt dat vrije wil een illusie is, en stelt dat onze keuzes vooraf worden bepaald door neurale processen dus dat jouw bewustzijn alleen acties rationaliseert nadat ze zich hebben voorgedaan. Tegen leerlingen zei ik in de economieles weleens dat het goed is dat je niet over alles hoeft na te denken. Als er een leeuw op het schoolplein zou verschijnen dan weten wij instinctief wat we moeten doen.
Dat maakt het vak ‘Economie’ ook een reteboeiend vak. De griekse filosoof Aristoteles (384 vC-322vC) beschreef de economie als de kunst van het besturen of herderen van het huis – Oikonomikè. Economische verschijnselen zijn dus altijd het resultaat van menselijk handelen – al of niet in groepsverband en in voortdurend wijzigende omstandigheden van tijd en plaats. Lastig te verklaren dus.
De afkeer van het betalen van belasting moet dus haast wel het gevolg zijn van een neuraal proces wat ergens in ons limbisch brein door de eeuwen heen is ontwikkeld. Wij geven nu eenmaal niet makkelijk weg waarvoor we hebben gewerkt en aan ons toebehoort. Niet gek ook als je de geschiedenis erop naslaat waarin door gewoonten en tradities (instituties), autoritaire macht en markt manieren zijn en waren waarin een paar individuen voor de aanwending van productiemiddelen en de verdeling van het daaruit volgende inkomen in een samenleving voor de grote rest bepaalden.
Als ik ChatGPT vraag waar de afkeer vandaan komt dan lees ik dat een mogelijke de perceptie is dat belastingen als oneerlijk of onrechtvaardig worden beschouwd. Mensen kunnen het gevoel hebben dat ze te veel belasting betalen in verhouding tot de diensten die ze ontvangen van de overheid, of dat hun belastinggeld niet effectief wordt besteed. Bovendien kan de complexiteit van belastingwetten en -systemen frustratie veroorzaken. Ook spelen persoonlijke financiële belangen en het streven naar behoud van eigen vermogen een rol bij de afkeer van belasting betalen.
Als ik inzoom op het stukje het gevoel hebben te veel belasting te betalen in verhouding tot de diensten die ze ontvangen van de overheid dan ben ik misschien die luck-loser die voor zijn werk meer te zien krijgt van waar mijn betaalde belasting naartoe vloeit. En dan heb ik niet over de wegen, bruggen of viaducten die ik gebruik. Nee, dan vind ik het iedere keer weer bijzonder en vooral hartstikke leuk als ik bij sociale werkbedrijven en zorgboerderijen mag laden of lossen. Ik zie medewerkers die met passie andere mensen opleiden, begeleiden en verzorgen. En als je dat uitvergroot dan kan je iedere euro belastinggeld die aan zorg, onderwijs of veiligheid oormerken als bijzonder nuttig en waardevol.
Het woord ‘belasting’ heeft nu eenmaal een negatief narratief. Dus wil je het gedrag van de Heinekentelg, of zij die dit ook doen of dit voorbeeldgedrag (zullen) volgen, willen veranderen dan is er natuurlijke een lange weg nodig. Een 1e stapje kan zijn het woord ‘belasting’ te vervangen door ‘maatschappelijke bijdrage’. Dus een beetje omdenken zoals van je probleem je uitdaging te maken. Daarnaast is onvermijdelijk dat mijn voorbeelden van het sociale werkbedrijf of de klas voorbeelden worden die jij ook zo kan reproduceren. En dan niet alleen over de kosten ervan, vooral ook de opbrengsten. Die gedachtesprong wordt ook altijd te weinig gemaakt.
Tot slot ook nog een andere gedachtesprong voor u om over na te denken – koopt u nog Heineken?
Literatuurlijst
Ministerie van Algemene Zaken. (2023, 19 september). Inkomsten en uitgaven van het Rijk. Prinsjesdag: Miljoenennota en Rijksbegroting | Rijksoverheid.nl. https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/prinsjesdag/inkomsten-en-uitgaven-van-het-rijk